DANS & HET BREIN | Het lijkt een eenvoudige vraag: “Wat doet dans met je brein?” Maar je kunt beter vragen wat dans niet met je brein doet. Zoals je zelf hebt kunnen ervaren, is dansen meer dan alleen fysieke beweging. Onderzoek laat dan ook zien dat dansen vele verschillende delen van de hersenen activeert. In wetenschappelijk onderzoek wordt het effect van dans vaak vergeleken met het effect van andere fitness programma’s – en dans komt dan als winnaar uit de bus! Ik ga je uitleggen waarom dansen de beste manier is om je hersenen te trainen. Wat gebeurt er in je brein als je danst? En waarom is dansen beter dan hardlopen? Let’s find out.

Disclaimer: In deze blog kan ik met geen mogelijkheid recht doen aan de complexiteit van de invloed van dans op de hersenen, maar laten we toch een kijkje nemen naar de anatomie van de hersenen en hoe verschillende delen bij het dansen betrokken zijn…

Het ‘reptielenbrein’

Het brein bestaat volgens neurowetenschapper Paul MacLean grofweg uit drie lagen: het reptielenbrein, het zoogdierenbrein en het menselijke brein. Het zogeheten reptielenbrein is evolutionair gezien de oudste laag in onze hersenen en bestaat uit de hersenstam, de kleine hersenen en de basale ganglia. Het is verantwoordelijk voor onze primaire overlevingsdrang en het reguleren van vitale functies als ademhaling, hartritme en lichaamstemperatuur.

Denk bijvoorbeeld ook aan de grove motoriek en aan alledaagse bewegingen als lopen, rennen en springen, of wanneer we automatisch ons hoofd wiegen op de beat van de muziek! Een belangrijke functie van dit deel van de hersenen is het ‘opwinden’ van het brein zodat we alert zijn. Dit opwinden gebeurt door middel van beweging, zoals lopen of dansen. Hierdoor wordt de doorbloeding van de hersenen gestimuleerd en krijgen de cellen in de hersenen meer zuurstof, zodat ze beter kunnen functioneren. Dansen maakt je alert!

Met name de kleine hersenen, ook wel het cerebellum genoemd, spelen een belangrijke rol bij het coördineren en controleren van bewegingen, de lichaamshouding en de balans. Het is een schakelcentrum voor de aansturing van spieren vanuit de premotorische cortex (onderdeel van het menselijke brein) en de zintuiglijke informatie die het lichaam via het ruggenmerg aanlevert. De kleine hersenen zijn verantwoordelijk voor het aanleren en automatiseren van nieuwe (dans)bewegingen. Via deze weg verbetert dansen je lichaamshouding en je coördinatie.

Uit onderzoek (Brown & Parsons, 2008) blijkt dat een onderdeel van de kleine hersenen – de ‘anterior vermis’ – actiever is wanneer er gedanst wordt op muziek, dan wanneer er bewogen wordt zonder muziek. Ondanks het kleine volume (de grootte van een perzik) bevat het cerebellum meer dan de helft van alle neuronen in de hersenen – wat aangeeft hoe belangrijk dit hersendeel is bij het aanleren van bijvoorbeeld dansbewegingen. Het is zelfs actief wanneer mensen inbeelden dat ze dansen!

Het ‘zoogdierenbrein’

Het zoogdierenbrein is evolutionair gezien jonger en bestaat uit de thalamus, het limbische systeem, de amygdala en de hippocampus. Deze laag regelt veel onbewuste processen, zoals onze emoties en een deel van ons geheugen. Het is actief betrokken wanneer we met partners dansen, elkaar aanraken of onze emoties uiten via de dans. De amygdala reageert namelijk op de gezichtsuitdrukkingen van anderen en bepaalt in reactie op iedere nieuwe situatie welke emotionele reactie het meest zinvol is. In het artikel “Why dancing feels so good” legt danspsycholoog Dr Peter Lovatt (Halliwell, 2016) uit waarom dansen zo goed voor je is:

Dansen maakt je niet alleen vrolijker, maar ook socialer. Bij dansen met een partner of groep raken mensen elkaar ook aan waardoor het hormoon oxytocine vrijkomt. Dit hormoon zorgt voor een verlaging van de bloeddruk, hartritme en cortisol niveau. Dansen zorgt daarmee voor een vermindering van stress en een toename van prosociaal gedrag. Uit onderzoek blijkt dat wanneer mensen intensief en synchroon bewegen (dansen), ze beter tegen pijn kunnen en zich meer verbonden voelen met hun mededansers (Goldman, 2016).

Zoals eerder gezegd helpt beweging de rest van de hersenen te activeren, zo ook de hippocampus. Deze is onderdeel van het zoogdierenbrein en speelt een cruciale rol bij leren en geheugenprocessen en het verwerken van visueel-ruimtelijke informatie. Een actievere hippocampus zorgt voor een vermindering van gevoelens van stress en leidt tot een verhoging van de Nerve Growth Factor (NGF) en de Brain Derived Neurotrophic Factor (BDNF). Dit zijn neurotrofinen die belangrijk zijn voor het vormen en onderhouden van nieuwe zenuwcellen en het verbeteren van de communicatie tussen zenuwcellen.

Daarnaast zorgt beweging voor de aanmaak van myeline. Dit is een witte en vettige stof die het axon van een zenuwcel omhult, net zoals bij een elektriciteitskabel het isolatiemateriaal een koperdraad omhult. Myeline zorgt ervoor dat zenuwcellen sneller en beter over lange afstanden met elkaar kunnen communiceren. Beweging – waaronder dansen – draagt dus op verschillende manieren bij aan het aanmaken van nieuwe zenuwcellen en het goed functioneren van zenuwcellen. Voor een gezond brein is beweging essentieel!

Het ‘menselijke brein’

Tenslotte stimuleert dansen het cognitieve vermogen! Het menselijke brein, ofwel de hersenschors, is evolutionair gezien het jongste deel van de hersenen en is bij mensen (in vergelijking tot andere zoogdieren) het meest ontwikkeld. Het is verantwoordelijk voor het bewust verwerken van informatie en stelt ons in staat om rationeel te redeneren. Met name de prefrontale cortex zorgt voor het zelfregulerend vermogen en het initiëren van bewegingen. Deze laag van de hersenen wordt gestimuleerd tijdens het aanleren van nieuwe choreografieën of een nieuwe dansstijl, wat een bewuste analyse van nieuwe bewegingen vereist.

De motorische schors – onderdeel van de hersenschors – stuurt signalen naar de kleine hersenen en naar de spieren en is betrokken bij het aanleren van nieuwe (dans)bewegingen. De premotorische schors evalueert of bepaalde bewegingen gepast zijn gezien de fysieke omgeving of cultuur waarin de persoon zich bevindt. Hier bevinden zich ook de meeste spiegelneuronen, die actief worden wanneer we anderen bewegingen zien maken die wij ook in ons repertoire hebben.

Hoe deze hersenlagen samenwerken bij het dansen? Bij het aanleren van een nieuwe beweging of choreografie domineert het menselijke brein. Dit observeert, analyseert, reflecteert en stuurt de andere hersenlagen en lichaamsdelen aan. Vervolgens wordt het zoogdierenbrein actief en wordt de nieuwe beweging of choreografie opgeslagen in het geheugen. Na veel oefenen wordt de beweging of choreografie een automatische handeling en zijn we er nauwelijks nog bewust van. Het reptielenbrein is nu actief. Je kunt het leren dansen vergelijken met leren autorijden. Dat vergt bij aanvang uiterste concentratie, maar uiteindelijk worden alle handelingen een automatisme.

Waarom is dansen beter dan hardlopen?

Volgens de populaire neuropsycholoog Erik Scherder zouden ouderen vaker moeten hardlopen (2013), maar je kunt ze beter laten dansen. Zoals je namelijk hebt kunnen lezen is het hele brein betrokken bij het dansen. Alledaagse en automatische bewegingen zoals (hard)lopen worden met name aangestuurd door het reptielenbrein, terwijl bij dansen ook het zoogdieren en menselijke brein actief betrokken zijn. Dansen vereist namelijk ook fijne motoriek, complexe coördinatie, sociale interactie, cultuurspecifieke bewegingen en het aanleren en onthouden van choreografie. Dansen vormt dan ook een veel grotere uitdaging voor de hersenen dan bijvoorbeeld lopen, fietsen of hardlopen. Betekent dit dat dansen ook beter is voor de hersenen dan hardlopen?

In zijn boek Laat je hersenen niet zitten legt Scherder (2017) uit dat beweging en verrijkte omgeving een positieve invloed hebben op het functioneren van de hersenen. Een verrijkte omgeving wordt gekenmerkt door complexe cognitieve processen. Het is een omgeving (of activiteit) die complex is en nieuw en daardoor uitdaagt en een beroep doet op iemands cognitieve flexibiliteit. In zijn boek vraagt Scherder zich af of beweging op zichzelf niet een verrijkte omgeving is, omdat beweging zelf complex is en de hersenen activeert en omdat wanneer iemand beweegt die veel zintuiglijke informatie binnenkrijgt.

Dit lijkt zo te zijn, maar er zijn ook andere vormen van verrijkte omgevingen, zoals het luisteren naar muziek of bespelen van een instrument – hierover vertelt Scherder uitgebreid in het boek Singing in the brain (2017). Maar omdat dansen als activiteit beweging met muziek combineert – en met emotionele expressie en sociale interactie – oppert Scherder dat dans weleens de ultieme verrijkte omgeving kan zijn!

Waarom dit zo belangrijk is? Omdat beweging in combinatie met een verrijkte omgeving zorgt voor cognitieve reserve. Dat “houdt in dat iemand met veel ‘reserve’ in de hersenen de eventuele nadelige gevolgen van bijvoorbeeld een hersenziekte als dementie lange(re) tijd kan opvangen voordat de symptomen echt een nadelig effect op het dagelijks functioneren krijgen.” Oftewel, beweging speelt een rol bij het produceren van de voorlopers van nieuwe hersencellen en de verrijkte omgeving draagt bij aan de vorming en handhaving daarvan, wat leidt tot cognitieve reserve.

Als dansen de ultieme verrijkte omgeving zou zijn, dan zou dit betekenen dat mensen die dansen een relatief jonger brein hebben dan mensen die niet dansen en bovendien minder risico lopen op hersenziekten. Misschien raad je het al, maar er is steeds meer onderzoek dat exact dit laat zien!

Dansen vermindert risico op dementie

Het meest veelbelovende bewijs naar dans als vorm van verrijkte omgeving en bron van cognitieve reserve komt uit grootschalig onderzoek naar de invloed van verschillende hobby’s op het ontwikkelen van dementie (Verghese et al. 2003). Onderzoekers van het Albert Einstein College of Medicine in New York vergeleken 496 bejaarden (ouder dan 75 jaar) en onderzochten aan welke cognitieve en fysieke activiteiten zij deelnamen in hun vrije tijd. Daarnaast werd in de loop van 21 jaar bijgehouden of en wanneer zij dementie ontwikkelden. Over het algemeen waren de mensen die dementie kregen lager opgeleid en waren zij minder cognitief actief.

Cognitief intensieve activiteiten die het risico op dementie verminderen waren: het maken van kruiswoordpuzzels, een instrument spelen, en bordspellen spelen. De fysieke activiteiten (waaronder lopen, fietsen en zwemmen) bleken geen invloed te hebben op de ontwikkeling van dementie – met één enkele uitzondering. Alleen dansen droeg bij aan het verminderen van het risico op het krijgen van dementie – en bleek zelfs effectiever dan alle ‘cognitieve’ activiteiten. Dansen is dus de beste investering in de toekomst die je maar kunt maken!

Ook andere onderzoeken bevestigen dat dansen, meer dan fitnessprogramma’s, leidt tot neuroplasticiteit en een behoud van cognitieve en motorische vaardigheden. Zo leidt dansen – meer dan wandelen of stretchen – tot een toename van de witte stof, het myeline dat zenuwcellen omvat (Reynolds, 2017). Bovendien neemt door dansen bij bejaarden het volume van de hippocampus toe (Rehfeld et al. 2017). Dit is het deel van de hersenen dat bij de ziekte van Alzheimer als eerste wordt getroffen. Verder verbetert dansen bij ouderen de fysieke balans en het concentratievermogen.

Dansen is de ultieme ‘braintraining’!

Bij een complexe activiteit als dansen is dus het hele brein intensief betrokken. Wat we hieruit kunnen afleiden? Dansen houdt niet alleen je lichaam, maar ook je hersenen jong en gezond. Dansen vermindert stress en is een verrijkte omgeving die leidt tot cognitieve reserve – en daarmee een hogere kwaliteit van leven. Dansen zou je de ultieme braintraining kunnen noemen!

De laatste tien jaar zijn computerspelletjes en apps die je brein trainen populair geworden, maar ondanks dat er miljoenen in omgaan is er weinig bewijs dat zulke spelletjes daadwerkelijk het gewenste effect hebben (Ellis, 2018). Volgens psychologen kun je beter slapen, sporten of tijd doorbrengen met je vrienden. Laten we daarom ons geld besteden aan een wekelijkse dansles!